شکاف دیجیتال چیست؟

در دنیایى که هر روز بیش از پیش، ارتباط افراد در فضاى مجازى شکل مى گیرد، بى شک امکان دسترسى به تکنولوژى براى ادامه چنین حیاتى، اجتناب  ناپذیر خواهد بود. به راستى در چنین شرایطى، وضعیت ۶۲ درصد از افراد این کره خاکى که در طول عمر خود حتى یک بار از تلفن استفاده نکرده اند و یا ۴۰ درصد از ساکنینى که از نعمت برق محروم اند، چه خواهد شد؟ چگونه این افراد به فضاى مجازى شکل گرفته در عصر حاضر که تنها در اختیار تعداد محدودى از ابرقدرت هاى رسانه اى است، دست خواهند یافت؟ از این واقعیت تحت عنوان «شکاف دیجیتالى»Digital Divide یاد مى شود. 

لطفا بقیه ی مقاله را در قسمت ادامه ی مطلب بخوانید.

این اصطلاح طى ۱۰ سال گذشته کاربرد وسیعى براى بیان تغییرات گسترده در دسترسى به فناورى هاى اطلاعات و ارتباطات در سراسر جهان یافته است. در دهه ۱۹۹۰ و قبل از ورود رسانه هاى دیجیتالى متفکران به وجود «شکاف آنالوگى» اشاره مى کردند و از این اصطلاح وجود تمایز و تفاوت بر حسب تولید محتوا و دسترسى به فناورى هاى رسانه هاى سنتى نظیر رادیو، تلویزیون و تلفن را رد مى کردند. افزون بر نابرابرى در دسترسى و مصرف، نابرابرى هاى ساختارى در تولید هم وجود داشت که هنوز هم به قوت خود باقى است. همین امر موجب شد که رسانه هاى غربى با تسلط بر برنامه هاى خبرى، تلویزیونى و فیلم ها در سطح جهان به تاخت و تاز در زمینه حفظ انحصار طلبى تکنولوژى ادامه دهند. شکاف دیجیتالى چیز جدیدى نیست، ولى این اصطلاح به مرور زمان معنایى نمادین یافته و کار خود را در عرصه فناورى هاى جدید شروع کرده است. مباحثات اخیر در خصوص نظم اطلاعات جدید و نا برابرى ارتباطات و تکنولوژى برخاسته از این اصطلاح یعنى شکاف دیجیتالى است. آلن کاوسان Alan Cawson استاد رسانه هاى دیجیتالى دانشگاه ساکس در مقاله خود با نام«فراتر از شکاف دیجیتالى»Beyond the Digital Divide ماهیت شکاف دیجیتالى را تشریح مى کند. او در خصوص اینکه چگونه پتانسیل اینترنت مى تواند در حوزه آموزش، اقتصاد و ارتباطات بین فرهنگى میان نیمکره شمالى وجنوبى از قوه به فعل در آید به بحث و بررسى مى پردازد.
تعاریف
در مورد معناى اصطلاح شکاف دیجیتالى Digital Divideو شاخص هاى آن هنوز اختلاف نظر وجود دارد. شکاف دیجیتالى اصطلاحى است که براى بیان نا برابریهاى توزیع جهانى در زمینه دسترسى به تکنولوژى اطلاعات و ارتباطات است. به عبارت دیگر مى توان گفت، تا اندازه اى شکاف دیجیتالى نشانه اى از تهدید قدرتهاى نیرومندى است که جهان را در قرن بیست و یکم به بخش هاى نابرابر از نظر دسترسى به اطلاعات تقسیم مى کنند. به تعبیرى دیگر شکاف دیجیتالى نابرابرى هاى موجود میان کشور هاى مختلف  جهان  است که از چگونگى  بهره گیرى آنان  از تکنولوژى  اطلاعات  و ارتباطات  در جهت  توسعه  اقتصادى  و اجتماعى  ناشى مى شود .
فناورى  دیجیتال
در دنیاى آنالوگ افزایش تعداد افرادى که به گیرنده هاى رادیو، تلویزیون دسترسى دارند، بیانگر رشد روز افرزون مخاطب هاى رسانه هاى جمعى است و در دنیاى دیجیتالى افزایش تعداد کاربران شبکه، بیانگر افزایش روزافزون ظرفیت براى ایجاد صور جدید ارتباطى و نیز ایجاد محتوا و مطالب جدید است. دو مشخصه مهم فناورى  دیجیتالى توانایى تحول و توسعه آن را افزایش مى دهند. مشخصه اول ظرفیت فوق العاده اینترنت است که فضاى کافى را براى شنیدن آراء مختلف فراهم مى کند. براى مثال، سایت گوگل اکنون بیش از هشت میلیارد صفحه وب دارد. پروژه تحقیقاتى در دانشگاه کالیفرنیا واقع در برکلى تخمین مى زند که هر ساله اطلاعات جدیدى معادل ۳۷۰۰۰ کتابخانه که برابر با اندازه کتابخانه کنگره ایالات متحده است، تولید مى شود. دومین مشخصه کاهش چشمگیر موانع مالى است. این عوامل روى هم رفته امکانى براى دموکراتیزه democratisationکردن رسانه ها را فراهم مى کنند و در نتیجه براى اولین بار موجب برابرى نرخ مبادله بین شمال و جنوب مى شوند. مفاهیم دموکراسى الکترونیکى معمولاً به تجربه هاى که در ارتباط با سیستم هاى رأى گیرى الکترونیکى یا دسترسى وسیع  از طریق رسانه هاى الکترونیکى به دولت مربوط مى شود. ولى در حیطه رسانه ها دیجیتالى مفهوم دموکراسى یعنى دسترسى گسترده  به ابزارهاى ارتباطى که نظارت انحصار طلبانه رسانه هاى رسمى را به چالش مى کشاند.
فناورى رسانه اى
اینترنت در تکامل فناورى رسانه اى تحولات کیفى بسیار ایجاد و رسانه هاى جمعى را در پروتکل هاى تکنولوژى همسان خود جذب کرده است. یعنى همه آنها را از طریق کامپیوتر قابل دسترسى مى کند. با در نظر گرفتن ظرفیت، کامپیوتر مى تواند در عین حال کتاب، روزنامه، گیرنده رادیو، دستگاه تلویزیون و تلفن تصویرى باشد.با وجود این، فناورى اینترنت چیزى بیش از یک دسترسى صرف به نسخه هاى دیجیتالى فناورى  رسانه اى است. اینترنت ابزار ارتباطى کاملاً جدیدى، یعنى پست الکترونیکى (ایمیل)، را ایجاد کرده که به شدت تعامل ارتباطى افراد و سازمان ها را متحول کرده است. ظرفیت فناورى دیجیتالى در ایجاد رسانه هاى جدید، باعث تاثیرپذیرى رسانه هاى آنالوگ از رسانه هاى دیجیتالى و تحول آن ها شده است. آنچه از نقطه نظر استدلالى حائز اهمیت است، گسترش فوق العاده جوامع اطلاعاتى خاص است که مرهون اینترنت اند. صدها و هزاران اجتماع ویژه با بکارگیرى ایمیل، سایت هاى خبرى، وبلاگ ها شخصى و اتاق هاى چت تشکیل شده اند. توسعه ناهمگون اینترنت به این معنا است که تا کنون این جوامع اطلاعاتى جدید در جهان صنعتى نمایانگر منافع بیشتر هستند.